Een verbintenis is volgens het Nederlandse recht een via de rechter afdwingbare verplichting. Verbintenissen hebben twee aspecten: de materiële (inhoudelijke) recht (aanspraak) en het formele (processuele) vorderingsrecht.

Verbintenis uit rechtshandeling of uit de wet

Een verbintenis kan naar Nederlands recht ontstaan uit een rechtshandeling, of uit de wet. Een rechtshandeling is een op rechtsgevolg gericht handelen. Zoals een testament of een overeenkomst.

Bij een verbintenis uit de wet is er geen sprake van een bewust op rechtsgevolg gericht handelen. De meest alledaagse vorm van een verbintenis uit de wet is aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad. Bij voorbeeld een aanrijding waarbij schade ontstaat. Daarbij ontstaat een verbintenis tot schadevergoeding. De veroorzaker is op grond van de wet aansprakelijk, hoewel hij of zij niet handelde met de bedoeling om die verbintenis uit aansprakelijkheid te laten ontstaan.

Natuurlijke verbintenis

Als het vorderingsrecht van een verbintenis komt te vervallen, dan bestaat de verbintenis nog wel, maar dan is die niet meer in rechte afdwingbaar. Zo’n verbintenis wordt in het Nederlandse recht een ‘natuurlijke verbintenis’ genoemd.

Onverschuldigde betaling

Als een natuurlijke verbintenis wordt nagekomen – omdat de schuldenaar zich daar moreel toe verplicht voelt – dan is dat een rechtsgeldige betaling of prestatie. De verbintenis was er immers nog, alleen was die niet (meer) afdwingbaar. Als een prestatie wordt verricht zonder dat er een verbintenis aan ten grondslag ligt, dan is dat een onverschuldigde betaling. Een onverschuldigde betaling kan van de ontvanger worden teruggevorderd.